Araştırmacı kişiliği ile çok önemli bir yapıt vermiştir.
O çağda,toplumunun damgalarının izini aramış,Arap dili ve kültürünün esiri olmayı reddetmiş, kendi soru ve çözüm önerileriyle ortaya çıkmıştır. Helen ve Arap kültür unsurlarının bilinmesi gerektiğini ,ancak ,eğitimin ulusal, kültür ve kendi özdiliyle yapılması gerektiğini vurgulamıştır.Kaşgarlı, işte bu dönemin ulu bilge sözcüsüdür.
Türk boylarını incelemiş, Türk toplumunun insani değerlerini, erdemini ahlaki değerlerlerinin diğer kavimlerden daha üstün olduğunu görmüştür.Türk toplumu aç , yoksul ama umutlu,gönlü zengin ,büyük bir kalbi olan insanların,
yardıma muhtaç güçsüzlerin yardımına koşan Ekonomik/doğal koşulların feodal, emperyal Bizans/helen/Arap imparatorluklarının yarattığı yıkıcı etkiye,işsizliğe, insanı insana düşman belleten, sıradan Romalı/köle ayrımına,insanın insana yabancılaştığı bir ortamda çelişkilerle dolu bir dünyanın bu bireylerine, aydınlık bir ruh/tin olarak gelmiştir. Türklerin aydınlık geleceğini görmüştür. Ustaların uslarını aydınlatmak amacındadır.
Ekonomik eşitliksizlik nedeniyle toplum katmanlarının ve kurumlarının yozlaştığını bu dönemde Türkler, etik değerleriyle özgürleşmiş ve birey olmayı başarmışlardı. Kaşgarlı unutulan binlerce fiili günümüze ulaştırmıştır. Bize ulaştırdığı binlerce fiil yok olmuştur. Dil zenginliğiyle dünya lideri olan Türk ulusu fiilleri ile birlikte üst kültür kimliğini kaybetmiştir. Bu arada ulusal bilinçten uzaklaşan yönetim,kendi halkından uzaklaşmıştır.
